Dilimize Batı dillerinden geçen sayı adları Arapça ve Farsçadan aldıklarımızdan katbekat fazla. Latince, Fransızca, İtalyanca, İngilizce gibi dillerden geçen sayı adları ve bunlardan türetilen kelimelerle ilgili bilimsel makaleler, tezler yazılabilir. Biz alıntı kelimeleri ana hatlarıyla ele alıp sınırlı sayıda örnekle yetineceğiz.
1: üni, mono, prömiyer, first…
“Bir” ve “tek” anlamındaki bu kelimelerden türetilen çok sayıda sözcük var dilimizde:
üniforma “bir örnek giysi”, üniseks “her iki cinsiyete de uygun olan”, ünikorn “mitolojide tek boynuzlu at”; monokl “tek taraflı gözlük”, monogami “tek eşlilik”, monolog “kendi kendine konuşma”, first lady “başkadın”, first-class “birinci sınıf”…
2: di, bi, du / dü, sekunder
diftong “iki sesli, çift sesli”, dilemma “ikilem”, diploma “icazet” (kelime anlamı ikiye katlanmış şey), dikotomi “ikileşim” (mantıkta birbirini dışlayan iki seçenek); bienal “yıl aşırı, iki yılda bir”, bipolar “çift kutuplu”, bikarbonat “iki karbon atomu içeren molekül”, bisiklet “çift teker, derrace”; düello “İki kişi arasında, tanıklar önünde yapılan silahlı vuruşma.”, düet “iki ses ya da müzik”, duetto “Bir kadın ve bir erkek sesin sözleri dönüşümlü olarak okudukları hafif müzik parçası.”, düalizm “ikicilik”, sekunder “ikincil”…
3: tri
Triftong “üçüz ünlü”, trio “üçlü”, triatlon “üç branştan oluşan spor karşılaşması”, “trigonometri “üçgenleri hesaplamayı konu edinen matematik kolu; müsellesat”...
4: tetra, kuart, four
tetratlon “dört branştan oluşan spor karşılaşması”, kuartet “dörtlü”, carrefour “kavşak, dört yol”...
5: penta
Pentagon “beşgen” (ABD Savunma Bakanlığının beşgen binası), pentagram “beş köşeli yıldız”, pentatlon “beş branştan oluşan spor karşılaşması”...
6: se
Se+mester> sömestir “altı aylık süre”.
7: hepta
Heptatlon “yedi etkinlikten oluşan atletizim müsabakası”.
8: okta
oktan “C8H18, sekiz karbona sahip doymuş hidrokarbon”, oktav “sekiz sesten oluşan ses dizisinde kalın do sesiyle ince do sesi arasındaki uzaklık”, ahtapot “Kafadan bacaklılardan, dokunaçlı bir tür mürekkep balığı” (Özgün şekli octopus)...
Bu arada Latince sekiz, dokuz ve on sayılarının İngilizce ay adlarına kaynaklık ettiği bilgisini paylaşalım. O zamanki sıralamaya göre september yedinci, october sekizinci, november dokuzuncu, december onuncu aya karşılık geliyormuş.
10: deka
Dekagram “on gram”, dekametre “on metre”, dekatlon “on branştan oluşan spor karşılaşması”...
100: hekta
Hektar “yüz ar, 10.000 m2”
1000: kilo
Kilometre “bin metre”, kilogram “bin gram”, kilovat “bin vat”, kilobayt “bin bayt”...
Bunlara duble, dubleks, tripleks, desi, karantina, milyon, milyar, trilyon; biseps, triseps, triniti, trimester, quadro…gibi sözcükleri eklemek, listeyi uzatmak mümkün. Şimdilik bu kadarıyla yetinelim.
Konuyla ilgili yapılacak kapsamlı ve detaylı çalışmalar sadece dilciliğe değil başta temel bilimler olmak üzere birçok alana ciddi katkı sağlayacaktır. Bu vesileyle genç araştırmacıların da dikkatini çekmiş olalım.
